Nagłe, bolesne skurcze łydek często wyrywają nas ze snu w nocy. To problem nie tylko osób aktywnych i kobiet w ciąży, ale także chorych z zaburzeniami krążenia czy przyjmujących pewne leki. Jakie są przyczyny silnych kurczów mięśni nóg, co wtedy robić i jak zapobiegać tej dolegliwości? Kurcze łydek, najczęściej nazywane skurczami, to dolegliwość, która może pojawić się w dowolnej chwili, choć najczęściej następuje to podczas relaksu czy przy określonym ustawieniu nogi. Kurcze często są mylnie nazywane skurczami, tymczasem skurcz to jeden z etapów normalnej pracy mięśnia, obok jego rozkurczu. Kurcz to objaw nadmiernej aktywności włókien mięśniowych, która nie może być przez nas kontrolowana oraz powoduje, że mięsień nie daje się łatwo rozluźnić. Skurcze nóg – przyczyny dolegliwości Gdy pojawiają się kurcze łydek, wiele osób szuka przyczyny w niedoborze magnezu. Faktycznie, to jeden z najczęstszych powodów tej dolegliwości. Warto też jednak rozważyć inne przyczyny nocnych bólów nóg: Niedobór elektrolitów – bóle i kurcze mięśni mogą wynikać z niedoboru pierwiastków biorących udział w kurczeniu się włókien mięśniowych: wapnia, sodu, potasu. To tzw. elektrolity, które odpowiadają za procesy związane z ruchem i przewodnictwem impulsów nerwowych. O ich niedobory nietrudno przy sięganiu po przemysłową żywność i przemęczeniu. Zwiększone zapotrzebowanie na związki mineralne dotyczy również w okresie ciąży. Magnez dla relaksu – sprawdź 10 najlepszych źródeł tego pierwiastka Przyjmowanie leków – za częste kurcze mięśni łydek odpowiedzialne bywają niektóre leki, przeciw nadciśnieniu, o działaniu moczopędnym, przeciw astmie czy stosowane w leczeniu choroby Parkinsona i Alzheimera. Nadmiar kofeiny – kofeina zawarta w kawie, napojach energetycznych i typu cola, herbacie, yerba mate, guaranie czy niektórych tabletkach przeciw bólom głowy działa odwadniająco i wpływa na nadmierną utratę elektrolitów z moczem. Urazy mięśni – niekiedy skurcze ludek występują po uszkodzeniu włókien nerwowych lub naciągnięciu mięśnia w wyniku mechanicznego urazu czy kontuzji sportowej. Przewlekłe zmęczenie i nadmierne obciążenie treningami – przemęczenie jest związane z nadmiernym wydzielaniem niektórych hormonów ( adrenaliny, hormonu wzrostu, kortyzolu, adrenokortykotropiny, hormonu antydiuretycznego). Ma to negatywny wpływ na przemianę materii i gospodarkę wodno-elektrolitową w organizmie. Jednym ze skutków tych zmian mogą być nagłe kurcze w łydkach. Siedzący tryb życia i stres – powodują zmniejszenie dopływu krwi do mięśni, ich niedotlenienie, i dolegliwości bólowe. Odwodnienie i przegrzanie organizmu – niedobór wody zwłaszcza przy wysokim zapotrzebowaniu na ten składnik powoduje zagęszczenie krwi i poważne zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej, co objawia się kurczami mięśni. Dieta bogata w kwasotwórcze produkty – menu obfitujące w produkty takie jak mięso, nabiał, cukier, białą mąkę, przetworzone tłuszcze, fast food, przemysłowe słodycze zaburza gospodarkę mineralną organizmu, a co za tym idzie – przewodnictwo nerwowe mięśni. Przy częstych skurczach stóp ulgę przynoszą ich masaże, które można przeprowadzić również samemu. Świetnym przyrządem do rozluźniania nadmiernie napiętych mięśni nóg są piankowe piłki i inne rollery. andreas160578/ Zaburzenia krążenia – przy niektórych przewlekłych chorobach lub dolegliwościach kurcze łydek występują szczególnie często lub bywają ich nieodłącznymi objawami. Najczęściej wynika to z ich następstw, do których należą zmniejszenie ukrwienia nóg i zaburzenia przewodnictwa nerwowego. Są to między innymi: żylaki, nadciśnienie, cukrzyca, miażdżyca i inne zaburzenia krążenia krwi. Sporadyczne kurcze łydek przytrafiają się niemal każdemu. Gdy zaczynają pojawiać się częściej, warto poszukać ich przyczyny. Przy napadzie kurczu łydki pierwszym odruchem powinno być złapanie za palce stopy i przyciągnięcie ich do siebie (ku górze), by rozciągnąć skurczony mięsień. Temu ruchowi może towarzyszyć masowanie mięśni drugą dłonią. Pomocny jest zimny lub przynajmniej chłodny okład, który zmniejsza intensywność odczuwanego bólu. Niepokojącym objawem jest też silny, długotrwały ból łydki wraz z jej zaczerwienieniem i opuchnięciem, co można sprawdzić, porównując obwód obu łydek – różnica nie powinna przekraczać 2 cm. Takie objawy mogą oznaczać powstanie stanu zapalnego towarzyszącego zakrzepowi krwi, co jest zagrożeniem życia. Wskazana jest szybka pomoc lekarska. Rozciąganie mięśni zapobiega ich bolesnym skurczom. Warto wybrać stretching lub bardziej wymagającą jogę. RachelScottYoga/ Zapobieganie kurczom zależy w dużej mierze od przyczyn, jakie za nimi stoją. Jeśli jest to niedobór elektrolitów, warto zadbać o zwiększone spożycie produktów bogatych w magnez, potas, wapń i witaminę B6. Polecane są nieprzetworzone produkty roślinne, banany, cytrusy i inne owoce, pomidory, ziemniaki, warzywa kapustowate, a także rozmaite nasiona i orzechy. W przypadku nawracających kurczów łydek warto wykonać kompleksowe badania krwi i po konsultacji z lekarzem uzupełnić dietę w brakujące składniki za pomocą suplementacji diety. Jeśli przyczyna tkwi w trybie życia, jedynym sposobem na pozbycie się dolegliwości jest zwiększenie codziennej porcji aktywności fizycznej, zwłaszcza tej angażującej nogi, jak np. bieganie, marsze, nordic walking, zumba, taniec, pływanie. Polecane są też proste ćwiczenia rozluźniające mięśnie nóg, jak i aktywność sprzyjająca prawidłowej relaksacji mięśni, stretching, joga, pilates, rollery, a ponadto masaż mięśni nóg, zwłaszcza łydek i stóp. Joga na problemy – 15 pozycji o leczniczym działaniu ZOBACZ: Dlaczego puchną nam nogi? Skurcz mięśni w wodzie – przyczyny, skutki i zapobieganie skurczom podczas pływania Skurcze łapią nas w różnych okolicznościach – podczas oglądania telewizji, podczas pracy czy w trakcie ćwiczeń fizycznych. Na skurcze łydek skarżą się też panie, które chodzą w szpilkach. Jednak są sytuacje, w których skurcze są nie tylko bolesne, ale i niebezpieczne. Skurcze mięśni podczas pływania lub prowadzenia samochodu mogą zakończyć się nawet śmiertelnym wypadkiem. Dlaczego łapią nas skurcze i jak możemy im zapobiegać? Dlaczego łapią skurcze? Przyczyny bolesnych skurczy mięśni Skurcze to bolesne, nagłe i mimowolne spięcia jednego mięśnia lub partii mięśni. Objawiają się one ostrym, najczęściej krótkotrwałym bólem. Zdarza się jednak tak, że skurcz trwa znacznie dłużej, nawet godzinę. Przyczyną skurczów jest niedobór elektrolitów w organizmie, co z kolei zaburzą naszą gospodarkę kwasowo-zasadową. Elektrolity to naładowane dodatnio kationy magnezu, potasu, sodu czy wapnia, naładowane ujemne aniony oraz jony soli, które rozpuszczają się w płynach ustrojowych. Aby utrzymać elektrolity na właściwym poziomie, należy jeść zbilansowane posiłki i dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu. W największe upały warto dostarczać dodatkowych porcji elektrolitów, a osoby, które intensywnie ćwiczą, powinny badać poziom magnezu i potasu i w razie potrzeby uzupełniać je, zażywając suplementy diety. Skurcze łapią nas także w przypadku nagłej zmiany temperatury, szczególnie gdy różnica jest duża. Dlatego nie wolno szybko wbiegać do zimnej wody, a należy stopniowo się schładzać. Innymi przyczynami mogą być: Zaburzenia układu krążenia – np. zapalenie żył Przetrenowanie – organizm potrzebuje regeneracji Pływanie (i inny wysiłek fizyczny) po obfitym posiłku Rozciąganie, skakanie i suplementacja – jak zapobiegać skurczom? Osoby, które odczuwają skurcze, najczęściej sięgają po magnez w postaci tabletek lub tabletek musujących. Można w ten sposób uzupełnić niedobory magnezu, ale warto zadbać o to, by magnez i inne minerały dostarczać w pożywieniu. Ponadto należy unikać sytuacji, kiedy minerały te wypłukujemy. W trakcie choroby, biegunki, strucia pokarmowego powinniśmy dostarczyć dodatkową porcję minerałów i wypić więcej wody. Wchłanianiu się minerałów przeszkadza także palenie tytoniu. Jeśli trenujesz, w szczególny sposób zadbaj o rozciąganie po treningu. Rozciągaj się bardzo dokładnie i powoli, możesz także rolować mięśnie. Dzięki temu nie tylko unikniesz skurczów, ale także uchronisz się przed zakwasami i co najważniejsze – przed kontuzjami. Czy kawa wypłukuje magnez z organizmu? Sprzeczne są natomiast informacje na temat wpływu picia kawy na wypłukiwanie magnezu. Coraz liczniejsze badania naukowe dowodzą, że dwie filiżanki kawy dziennie nie mają negatywnego wpływu na wypłukiwanie się magnezu, a wręcz go uzupełnią. Sama kawa dostarcza nam bowiem tego cennego pierwiastka, a za jego wypłukiwanie odpowiedzialne są właściwości moczopędne kawy. Nocne skurcze nóg, łydek i stóp – jak zapobiegać? Niemal co noc ze snu wyrywa cię nagły ból? Uciążliwe skurcze ud, łydek, a nawet stóp często przytrafiają ci się nad ranem i przy próbie wstania z łóżka? Przyczyn takiego stanu może być wiele od przemęczenia nóg po niedobory minerałów. Jak walczyć ze skurczami? Poznaj domowe sposoby na pozbycie się bólu. Skurcze nóg podczas snu i w nocy – przyczyny Nocne skurcze mięśni nóg mogą wydawać się błahostką, w końcu przechodzą po paru minutach, a czasem nawet po kilku sekundach. Jednak ich wpływ na komfort życia jest bardzo znaczący – silny ból budzi w nocy, co często utrudnia późniejsze zaśnięcie. Wiele osób cierpiących na podobne dolegliwości ma też problemy ze wstaniem z łóżka rano i ich samopoczucie już na początku dnia nie jest najlepsze. Skąd biorą się problemy z nocnymi skurczami? Co przyczynia się do ich występowania? Niewstawanie od komputera przez długie godziny, czy nieprawidłowe siedzenie np. trzymanie nogi na nogę przez dłuższy czas może powodować ucisk naczyń krwionośnych w nogach. Skutkuje to zaburzeniami ukrwienia kończyn dolnych i niedotlenieniem mięśni. Nadmierny wysiłek nóg, częste chodzenie w obcasach, duże obciążenie nóg (przy otyłości) mogą sprzyjać mikrourazom w mięśniach, które z kolei przyczyniają się do występowania skurczów i bólu nóg. Szkodliwe jest też przeforsowywanie mięśni zbyt intensywnymi ćwiczeniami lub treningami bez rozgrzewki. Dorosły człowiek powinien dostarczać organizmowi ok. 2-2,5 litra wody dziennie. Zbyt rzadkie dostarczanie płynów, a także problemy żołądkowe jak silnie odwadniające biegunki lub wymioty przyczyniają się do występowania skurczów. Objawy tego typu nasilać może również gorączka i zażywanie leków o działaniu moczopędnym np. przy nadciśnieniu tętniczym lub przeczyszczających przy zaparciach. Elektrolity to minerały, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszych mięśni. Należą do nich: magnez, potas, wapń, żelazo. Ich niedobory zazwyczaj spowodowane są niezbilansowaną i mało różnorodną dietą. Utratę elektrolitów przyspiesza też wzmożony wysiłek fizyczny, dlatego po treningu często zaleca się sięganie po napoje izotoniczne. Za utratę cennych pierwiastków odpowiedzialne mogą być też niektóre leki – przeczyszczające, moczopędne. Alkohol i kofeina (kawa i napoje energetyczne) nie tylko sprzyjają wypłukiwaniu elektrolitów, ale również zmniejszają przyswajalność cennych pierwiastków przy suplementacji i wzbogaceniu o nie diety. Kawa szczególnie wpływa na wypłukiwanie magnezu z organizmu (działa moczopędnie a z moczem wydalany jest magnez). Jego niedobory skutkują objawami takimi jak drganie powieki, drżenie dłoni i skurcze w ciągu dnia oraz w nocy. Skurcze mogą nasilać się szczególnie w trzecim trymestrze ciąży, gdy nogi są wyjątkowo obciążone, a ponadto w organizmie kobiety zachodzą też zmiany prowadzące do zaburzeń ukrwienia kończyn dolnych i zastoju krwi w ich obrębie. W okresie ciąży zapotrzebowanie na elektrolity jest też znacznie wyższe, przez co mało zróżnicowana dieta i brak uzupełniania niedoborów szybciej dają się we znaki. U diabetyków częstym powikłaniem jest uszkodzenie naczyń krwionośnych i nerwów. Pierwsze prowadzi do niedokrwienia dolnych kończyn, z kolei drugie powoduje odczuwanie mrowienia w łydkach i większą skłonności do skurczów. Cukrzycy często też cierpią na nadmierne oddawanie moczu, które także przyczynia się do utraty elektrolitów i niedoboru płynów w organizmie. Skurcze mięśni nóg nie muszą, ale mogą być objawem wielu poważniejszych chorób np. przewlekłej niewydolności żylnej, miażdżycy lub nadciśnienia tętniczego, które powodują zaburzenia ukrwienia w nogach. Ból w łydkach jest też częstym następstwem żylaków kończyn dolnych. Co pomaga na skurcze nóg? Z tekstu dowiesz się: co pomaga na skurcze łydek po wysiłku fizycznym, jak radzić sobie ze skurczami mięśni wywołanymi niedoborami pokarmowymi, czym może być spowodowany skurcz łydki u kobiety w ciąży, jakie są inne możliwe przyczyny skurczów nóg. Skurcze mięśni zwykle dopadają nas znienacka, wywołując ból. Przynajmniej raz w życiu odczuł je chyba każdy, choć oczywiście ich przyczyny mogą być bardzo różne. Według badań przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu Cape Town skurcze mięśni bardzo często pojawiają się po wysiłku fizycznym. Boryka się z nimi 79% triatlonistów, 60% rowerzystów i 39% maratończyków. Oczywiście nie jest to wyłącznie problem zawodowych sportowców – skurcze w nogach mogą się pojawić także po treningu rekreacyjnym, a nawet po intensywniejszej niż zwykle pracy w ogrodzie, sprzątaniu itp. Ich przyczyną mogą być niedostateczny poziom nawodnienia, utrata dużej ilości elektrolitów z potem oraz zbyt duża intensywność ruchu. Jak zatem zapobiegać skurczom wysiłkowym? Przed treningiem – bez względu na to, jaki sport uprawiamy – konieczna jest odpowiednia rozgrzewka, która przygotuje mięśnie do wysiłku. Prostymi ćwiczeniami stretchingowymi należy także zakończyć trening. W trakcie ćwiczeń należy też dużo pić – może to być zwykła niegazowana woda mineralna albo specjalne napoje zawierające duże ilości elektrolitów (ważne, by nie były to napoje z kofeiną czy sztucznie dosładzane). Po treningu warto też zjeść lekki posiłek regeneracyjny. Skurcze mięśni bywają efektem niedoborów pewnych pierwiastków w organizmie – przede wszystkim magnezu, ale również potasu oraz sodu. Ich deficyty niekorzystnie wpływają na przewodzenie impulsów nerwowych do mięśni. Niedobory te są zazwyczaj efektem błędów żywieniowych, ale niekiedy bywają wywoływane również wrodzonymi zaburzeniami wchłaniania czy chorobami ogólnoustrojowymi. Jeśli często zauważamy u siebie skurcze w stopach czy skurcze łydek, warto wykonać badania laboratoryjne określające stężenie kluczowych pierwiastków w organizmie. W przypadku ich niedoborów konieczna będzie zmiana diety i uwzględnienie w niej produktów bogatych w poszczególne składniki (źródłem magnezu są orzechy i czekolada, a potasu – banany, awokado i suszone owoce) lub suplementacja prowadzona pod kontrolą lekarza. Skurcze łydek i skurcze stopy są częstą dolegliwością u kobiet w ciąży. Ich przyczyn mogą być: przemęczenie nóg wywołane długotrwałym siedzeniem lub staniem, niedobory magnezu i potasu. W wielu przypadkach są to skurcze nocne, wybudzające ze snu i uniemożliwiające efektywny wypoczynek. Ciężarna może w takich sytuacjach zadbać o odpowiednią suplementację magnezu i potasu w pożywieniu, a także zdecydować się na lekkie ćwiczenia fizyczne. Aktywność w ciąży pozwala usprawnić krążenie i poprawić kondycję mięśni, dzięki czemu ryzyko występowania skurczów się zmniejsza. Warto mieć świadomość, że czasami skurcze mięśni są objawem różnego rodzaju chorób, i to dość niebezpiecznych. Mogą one towarzyszyć chorobie wieńcowej, miażdżycy, niedoczynności tarczycy, niewydolności nerek, cukrzycy, stwardnieniu rozsianemu. Skurcze mięśni bywają również skutkiem ubocznym stosowania niektórych leków (np. przeczyszczających), długotrwałych wymiotów i biegunek. Są także jednym z objawów odwodnienia. Jeśli skurcze łydek czy skurcze stopy pojawiają się bardzo często i są silne, warto skontaktować się z lekarzem. Może on zlecić np. badanie EMG (elektromiografię), które pozwoli ocenić pobudliwość mięśni. Źródła: Skurcze nóg – jak radzić sobie ze skurczami łydek? Kurcze mięśni są nagłymi, mimowolnymi naprężeniami mięśni, występującymi głównie w obrębie ud i łydek. Mogą objawiać się również silnym wygięciem stopy i palców u stóp. Co ciekawe – dolegliwość często nazywana jest skurczami mięśni, co stanowi określenie prawidłowej i fizjologicznej czynności mięśnia. Kurcze mięśni dzielą się na idiopatyczne – czyli takie, o nieznanej przyczynie, oraz kurcze towarzyszące schorzeniom przewlekłym. Częstotliwość kurczów znacznie zwiększa się po ukończeniu 50 roku życia, a na ich występowanie narażone są również kobiety w ciąży oraz sportowcy. Mimo, że wystąpienie kurczu i czas jego trwania ograniczają się do kilku minut – dolegliwość ta znacząco obniża komfort życia i wpływa na jakość naszego wypoczynku nocą. Przyczyny kurczów mięśni Zaburzenia elektrolitowe – niedobór minerałów, takich jak magnez, potas, wapń czy żelazo. Może to być spowodowane przyjmowaniem leków moczopędnych (diuretyków) na nadciśnienie, leków przeczyszczających, czy np. furaginy (furazydyny) – popularnego leku stosowanego do leczenia niepowikłanych zakażeń dolnych dróg moczowych. Przyjmowanie wymienionych preparatów wiąże się ze zwiększonym wydalaniem wody z organizmu i tym samym – z utratą mikroelementów. Zaburzenia elektrolitowe mogą być też powodem mało zbilansowanej diety czy wzmożonego wysiłku fizycznego. Współistniejące choroby przewlekłe – cukrzyca, niewydolność żylna, choroby neurologiczne (np. choroba Parkinsona). Ciąża Używki – nadmiar kofeiny przyjmowanej z kawą czy napojami energetycznymi, skutkuje wypłukaniem minerałów z organizmu. Intensywny, długotrwały wysiłek lub podjęcie aktywności fizycznej po długiej przerwie – wówczas aktywizujemy partie ciała i mięśnie, które wcześniej nie były przez nas eksploatowane, stąd – zwłaszcza na początku jesteśmy narażeni na kurcze. Stres Siedzący tryb życia i nieprawidłowe pozycje wypoczynkowe – zakładanie nogi na nogę powoduje ucisk tkanek, zmniejsza ukrwienie nóg i przewodnictwo nerwowe. Leczenie kurczów mięśni Lekami pierwszego wyboru są witaminy z grupy B – badania wykazały, że przyjmowanie witaminy B2 (np. Vitaminum B2 Teva), B6 (np. Vitaminum B6 Teva) oraz B12 (np. Witamina B12 Naturell) wpływa na zmniejszenie częstotliwości kurczów, prawdopodobnie przez wpływ na przewodnictwo nerwowe. Przy zapobieganiu kurczom mięśni, pomocna może się również okazać witamina E w dziennej dawce 800 jednostek (np. Vitaminum E 400 mg HASCO). Suplementacja magnezu w niwelowaniu kurczy, jest metodą szeroko rozpowszechnioną. Mimo tego, że brakuje jednoznacznych danych o skuteczności tej metody – samo przyjmowanie magnezu jest ogólnie bezpieczne dla pacjentów. Wśród preparatów z magnezem wyróżnić można np. Magne B6, Maglek B6, Magvit B6, Slow-Mag, Aspargin, Asmag. Organiczne związki magnezu (takie jak cytryniany, mleczany) i chlorki magnezu cieszą się zdecydowanie najlepszą przyswajalnością i wchłanialnością do organizmu. Warto mieć to na uwadze, stojąc przed wyborem dobrego preparatu z magnezem. Potas jest odpowiedzialny w organizmie za przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Jeśli nie dostarczamy go w diecie (wraz z bananami, pomidorami czy fasolą), można go suplementować. Potas w formie chlorku (obecny np. w preparacie Potazek) jest najlepiej przyswajalną formą tego pierwiastka, aczkolwiek słonawą w smaku – stąd część pacjentów wybiera inne preparaty, np. Asparaginian Extra, Potas Olimp. Leki flebotropowe, czyli usprawniające krążenie krwi. Ich stosowanie sprawdzi się zwłaszcza u osób, u których kurcze nóg wynikają z zaburzeń krążenia obwodowego. Do tej grupy, zaliczają się preparaty z diosminą (np. Diohespan max, Diosminex, DIH), dobesylanem wapnia (np. Dobenox, Rostil), hesperydyną (np. Cyclo 3 fort) czy rutozydem (np. Niverosin) Kwas alfaliponowy (np. Alanerv, Axolan, Thionerv600) jest zalecany do stosowania w przypadku kurczów u osób z neuropatią cukrzycową. Istnieją również preparaty na receptę, których stosowanie w konkretnych dawkach, może okazać się pomocne w niwelowaniu kurczów mięśni. Do tych substancji zaliczamy diltiazem, werapamil i difenhydraminę. Dowody świadczące o skuteczności takich terapii są dość słabe, dlatego preferowanym działaniem w niwelowaniu kurczów jest stosowanie preparatów dostępnych bez recepty lub działanie niefarmakologiczne. Domowe metody walki ze skurczami mięśni W przypadku nagłego kurczu, najlepiej zastosować rozciąganie mięśnia przy użyciu rollera lub po prostu – wykonać ćwiczenia rozciągające na tę partię, która została dotknięta kurczem. Ponadto, można skierować strumień gorącej wody na mięsień lub wykonać masaż kostkami lodu. Aby zapobiegać nawrotom kurczy, warto zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu (wypijać przynajmniej 2 litry płynów dziennie) oraz o regularną aktywność fizyczną. Może to być jogging, joga czy chociażby codziennie spacery. Warto również wziąć pod lupę i modyfikować swoje codzienne nawyki – wypijać mniejszą ilość kawy, jeśli jej nadużywamy, zrezygnować na jakiś czas z chodzenia w butach na obcasie, starać się siedzieć bez zakładania nogi na nogę oraz zapewnić sobie należytą dawkę wypoczynku. Kiedy zgłosić się do lekarza ze skurczami nóg? Zazwyczaj kurcze trwają krótko, ustępują samoistnie i nie wymagają interwencji lekarza. Jeśli jednak stają się one wyjątkowo uciążliwe, nawracają, mięśnie stają się osłabione, a skóra wokół nich jest zaczerwieniona lub zmieniona chorobowo – wówczas należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem pierwszego kontaktu. Zaleci on stosowne leczenie lub skieruje na fizjoterapię. Polub nasz profil